ԻՆՉ ԱՆԵԼ ՌԱԴԻՈԱԿՏԻՎ ԹԱՓՈՆՆԵՐԻ ՀԵՏ
Հայաստանում ռադիոակտիվ և օգտագործված միջուկային վառելիքը պահեստավորվում և պահպանվում է հայկական ատոմային էլեկտրակայանի տարածքում։ Պահեստների հզորությունները անսպառ չեն և մի օր պետք է ռադիոակտիվ թափոնների խնդիրը վերջնական լուծում ստանա։
Ռադիակտիվ թափոնների (ՌԹ) և աշխատած միջուկային վառելիքի (ԱՄՎ) պահպանության և կառավարման կազմակերպման ծախսերը փոքր չեն, և ատոմային էներգետիկայի հակառակորդները պնդում են, որ այն անշահավետ է նույնիսկ ԱԷԿ-ի անխափան աշխատանքի դեպքում գոյացող ՌԹ-ի մեծ ծավալների և դրանց կառավարման մեծ ծախսերի պատճառով, հատկապես թափոնների վերջնական մեկուսացման դեպքում:
Հայաստանի կառավարությունը 2017թ. հոկտեմբերի 5-ին թիվ 42 արձանագրությամբ հավանություն տվեց առաջացած ռադիոակտիվ թափոնների և աշխատած միջուկային վառելիքի անվտանգ կառավարման ռազմավարությանը։ Այնուհետև, 2019թ. հունվարի 10-ին, 3-Լ որոշմամբ հաստատեց առաջացած ՌԹ-ի և ԱՄՎ-ի անվտանգ կառավարման ռազմավարության 2019-2026 թվականների միջոցառումների ծրագիրն ու գործողությունների պլան ժամանակացույցը։
Հայաստանի կառավարությունը 2017թ. հոկտեմբերի 5-ին թիվ 42 արձանագրությամբ հավանություն տվեց առաջացած ռադիոակտիվ թափոնների և աշխատած միջուկային վառելիքի անվտանգ կառավարման ռազմավարությանը։ Այնուհետև, 2019թ. հունվարի 10-ին, 3-Լ որոշմամբ հաստատեց առաջացած ՌԹ-ի և ԱՄՎ-ի անվտանգ կառավարման ռազմավարության 2019-2026 թվականների միջոցառումների ծրագիրն ու գործողությունների պլան ժամանակացույցը։
Ըստ վտանգավորության թափոնները լինում են շատ ցածր, ցածր, միջին և բարձր ռադիոակտիվության։
Ըստ ՀՀ կառավարության հայեցակարգով նախատեսված ժամանակացույցի, մինչև 2026 թվականը նախատեսվում է լուծել շատ ցածր, ցածր և միջին ռադիոակտիվության թափոնների խնդիրը, իսկ թե ի՞նչ է կատարվելու բարձր ռադիոակտիվության թափոնների հետ, ժամանակացույցում այդ մասին ոչինչ չի չկա։ Պատկերացում կազմելու նշենք, որ միջուկային վառելիքի օգտագործումից առաջանում են Մենդելեևի աղյուսակի համարյա բոլոր էլեմենտները։ Ռադիոակտիվ էլեմենտների տեսանկյունից նրանք լինում են շատ ցածրից մինչև բարձր ռադիոակտիվության, որոնց ռադիոակտիվության ժամկետը ամիսներից կարող է հասնել մինչև միլիոն տարի։
Ըստ ՀՀ կառավարության հայեցակարգով նախատեսված ժամանակացույցի, մինչև 2026 թվականը նախատեսվում է լուծել շատ ցածր, ցածր և միջին ռադիոակտիվության թափոնների խնդիրը, իսկ թե ի՞նչ է կատարվելու բարձր ռադիոակտիվության թափոնների հետ, ժամանակացույցում այդ մասին ոչինչ չի չկա։ Պատկերացում կազմելու նշենք, որ միջուկային վառելիքի օգտագործումից առաջանում են Մենդելեևի աղյուսակի համարյա բոլոր էլեմենտները։ Ռադիոակտիվ էլեմենտների տեսանկյունից նրանք լինում են շատ ցածրից մինչև բարձր ռադիոակտիվության, որոնց ռադիոակտիվության ժամկետը ամիսներից կարող է հասնել մինչև միլիոն տարի։
ԱՄՎ-ի անվտանգ պահպանման խնդիրն ունեն միջուկային էներգիա արտադրող բոլոր երկրները և ոչ մի երկիր դեռ վերջնական լուծում չի գտել։ Բոլոր երկրները ՌԹ-ի անվտանգ պահպանման ժամանակավոր լուծումներ են գտել և գտնվում են սպասողական վիճակում։ Օրինակ, ԱՄՆ-ն, դեռ անցած դարի 70-ական թվականներին, ծրագիր է մշակել ԱՄՎ-ի գերեզման կառուցելու համար, սակայն մինչ օրս ծրագիրը դեռ չի իրականացվել։ Գերմանիան նախագիծ է ընդունել մինչև 2031 թվականը կառուցելու 300 մետր խորությամբ ՌԹ գերեզման, սակայն մինչ օրս Գերմանիայի տարածքում չեն կարողանում ՌԹ-ի համար անվտանգ տարածք գտնել։ Հոլանդիայում տասնամյակների քննարկումների արդյունքում կառուցվել է մինչև 100 տարի շահագործման ժամկետով պահեստարան։ Հոլանդիայի տարածքում կան ամուր ապարների ստորգետնյա հաստ շերտեր, որոնք կարող էին ծառայել ՌԹ գերեզման կառուցելու համար, սակայն հասարակությունը չի վստահում ստորգետնյա կառույցներին։
Հայաստանում դեռ ՌԹ և ԱՄՎ-ի պահպանման ժամկետներ չեն նշվում, թե մինչև երբ պետք է հայկական ԱԷԿ-ի տարածքը ծառայի ԱՄՎ-ի կամ ՌԹ-ի պահպանման համար՝ տա՞ս, թե՞ հարյուր տարի։
Հայաստանում դեռ ՌԹ և ԱՄՎ-ի պահպանման ժամկետներ չեն նշվում, թե մինչև երբ պետք է հայկական ԱԷԿ-ի տարածքը ծառայի ԱՄՎ-ի կամ ՌԹ-ի պահպանման համար՝ տա՞ս, թե՞ հարյուր տարի։
Ինգա Զարաֆյան, «Էկոլուր տեղեկատվական ՀԿ» տնօրեն․- Մեր կառավարության որոշումները դեռ ցանկություններ են, հիմնավորումներ չունեն։ Իմ կարծիքով, պետք է աշխատել տարբեր երկրների հետ, ուսումնասիրել նրանց փորձը և հասկանալ մեր անելիքը: Այստեղ կարևոր է հասկանալ ինչ տեխնոլոգիաներ պետք է բերենք և ներդնենք մեզ մոտ անվտանգությունն ապահովելու համար։ Ուշ, թե շուտ ատոմակայանը փակվելու է: Պետությունն այսօր պետք է ապահովի թափոնների անվտանգությունը։
Դեռ խորհրդային տարիներին ռադիոակտիվ թափոնների գերեզման կառուցելու որպես ամենակայուն տեղ ընտրվել էր Արարատի մարզի Զանգակ և Պարույր Սևակ գյուղերի տարածքը։ Բայց այստեղ էլ այսօր ունենք լուրջ խնդիր ջրերի հետ կապված, որովհետև մեզ մոտ չկա քարտեզագրում գրունտային կամ ստորերկրյա ջրերի և ամբողջ ջրավազանի վերաբերյալ։
Դեռ խորհրդային տարիներին ռադիոակտիվ թափոնների գերեզման կառուցելու որպես ամենակայուն տեղ ընտրվել էր Արարատի մարզի Զանգակ և Պարույր Սևակ գյուղերի տարածքը։ Բայց այստեղ էլ այսօր ունենք լուրջ խնդիր ջրերի հետ կապված, որովհետև մեզ մոտ չկա քարտեզագրում գրունտային կամ ստորերկրյա ջրերի և ամբողջ ջրավազանի վերաբերյալ։
Հայաստանում ՀԱԷԿ-ի աշխատանքի, արտանետված ռադիոակտիվ նյութերի, ԱՄՎ-ի և ՌԹ գերեզմանի կառուցման հարցերում հասարակության գործոնը, որը կրում և կրելու է դրանց վնասակար ազդեցությունը, անտեսված է։ Մեծամոր քաղաքը, որը հիմնադրվել է ՀԱԷԿ-ի բազայի վրա և ԱԷԿ-ին ամենամոտ տեղակայված բնակավայրն է, ամբողջովին անտեսված է ինչպես ԱԷԿ-ի ղեկավարների, այնպես էլ՝ պետության կողմից։
Ռոբերտ Գրիգորյան, Մեծամորի քաղաքապետ․ - "նախկինում ԱԷԿ-ը գտնվում էր Մեծամոր քաղաքի վարչական տարածքում և գոնե հողի հարկ էր վճարում: Այսօր այդ տարածքներն անցել են Մայիսյան համայնքին։ Գրիգորյանի խոսքով, մի քանի անգամ դիմել է ԱԷԿ-ի ղեկավարությանը գոնե իր աշխատակիցների երեխաների համար մեկ մանկապարտեզի ֆինանսավորման խնդիր լուծի, բայց մերժվել է"։
Ռոբերտ Գրիգորյան, Մեծամորի քաղաքապետ․ - "նախկինում ԱԷԿ-ը գտնվում էր Մեծամոր քաղաքի վարչական տարածքում և գոնե հողի հարկ էր վճարում: Այսօր այդ տարածքներն անցել են Մայիսյան համայնքին։ Գրիգորյանի խոսքով, մի քանի անգամ դիմել է ԱԷԿ-ի ղեկավարությանը գոնե իր աշխատակիցների երեխաների համար մեկ մանկապարտեզի ֆինանսավորման խնդիր լուծի, բայց մերժվել է"։
Բնապահպանական հարկի տեսքով ԱԷԿ-ը տարեկան մոտ 15 միլիոն դրամ է վճարում պետական բյուջե, բայց ռիսկային գոտում գտնվող բնակավայրերը դրանից գրեթե չեն օգտվում։ Մայիսյան համայնքի ղեկավար Եսայի Մովսիսյանի խոսքով, ատոմակայանի ղեկավարությունը պարտավոր է գոնե աշխատատեղերի հարցում առավելություն տալ ռիսկային գոտում բնակվող բնակիչներին, բայց ոչ։ ԱԷԿ-ը, հարկերի տեսքով, տարեկան 5,2 միլիոն դրամ է փոխանցում Մայիսյան համայնքի բյուջե։ Ճիշտ է, այս գումարը շատ խնդիրներ է լուծում, բայց բավարար չէ այն պատճառով, որ բնակվում ենք ատոմակայանի ռիսկային գոտում և կարելի էր գյուղում գոնե սոցիալական ծրագրեր իրականացնել։
Փորձեցինք ռադիոակտիվ թափոնների պահպանման հետ կապված մեկնաբանություն ստանալ անմիջապես աշխատողներից, նրանք խուսափեցին մեզ հետ զրուցել։ Աշխատակիցներից մեկը նշեց (անունը չհրապարակելու պայմանով), որ ժամանակին ֆրանսիացիների կողմից կառուցվել է ժամանակավոր պահեստարան և այնտեղ է կուտակվում ՌԹ-ը, իսկ ապագայի մասին տեղեկություն դժվարացավ հայտնել։
Հայաստանում առայժմ անորոշ է, թե գոնե առաջին հարյուրամյակում որտեղ է պահվելու ԱՄՎ-ն և ՌԹ-ները, և ավելի մշուշոտ է, թե ինչ են ժառանգելու հաջորդ սերունդները։
Հայաստանում առայժմ անորոշ է, թե գոնե առաջին հարյուրամյակում որտեղ է պահվելու ԱՄՎ-ն և ՌԹ-ները, և ավելի մշուշոտ է, թե ինչ են ժառանգելու հաջորդ սերունդները։
Հեղինակ՝ Անժելա Ստեփանյան
Այս նախագիծը ֆինանսավորվում է Եվրոպական միության կողմից
